Golica (824 m n.p.m.) i fragment Przełomu Dunajca widoczne ze szczytu Sokolicy (fot. Sebastian Bielak)

Pieniny – góry rzeźbione wiatrem i wodą

Pieniny to położone na południu Polski niewielkie pasmo górskie będące fragmentem znacznie większych Karpat. W porównaniu do Tatr czy Sudetów wielkość Pienin nie jest zbyt imponująca, gdyż góry te mają 35 km długości i 7 km szerokości, a najwyższy szczyt (Wysoka) sięga zaledwie 1052 m n.p.m. Mimo to jednak nie można im odmówić górskiego charakteru oraz autentycznego piękna, którego głównym twórcą jest Dunajec. Ta górska rzeka płynie u stóp Pienin tworząc w wapiennych skałach malowniczy przełom, który rozdziela całe pasmo na trzy odrębne części: Pieniny Spiskie, Właściwe i Małe. Pomimo niewielkiej powierzchni gór przyroda Pienin jest niezwykle urozmaicona, gdyż żyje tu 13 tys. gatunków zwierząt, co stanowi ponad jedną trzecią wszystkich gatunków występujących w Polsce. Wyjątkową wartość pienińskiej przyrody doceniono już w latach 30. XX w. powołując do istnienia Pieniński Park Narodowy, który z powierzchnią wynoszącą 23 km² jest najmniejszym parkiem narodowym w naszym kraju. Obecnie w Pieninach istnieją dwa parki narodowe oraz kilkanaście rezerwatów przyrody, które chronią przyrodę zarówno po polskiej, jak również po słowackiej stronie gór.

Płynący u stóp Pienin Dunajec wyrzeźbił w skałach wapiennych malowniczy przełom (fot. S. R. Bielak)

Przełom Dunajca przez pienińskie skałki

Swój niewątpliwy urok oraz typowo górski charakter Pieniny nie zawdzięczają rozmiarom, które są raczej skromne, lecz rzeźbotwórczej działalności Dunajca. Na przestrzeni milionów lat rzeka ta przebiła się przez łańcuch górski tworząc przełom, który obecnie uważa się za jeden z najpiękniejszych w Europie. Właściwy Przełom Dunajca rozciąga się pomiędzy Czerwonym Klasztorem i Szczawnicą, gdzie na odcinku o długości 8-9 km (w linii prostej 2,5-3 km) rzeka tworzy siedem meandrów o kącie skrętu wynoszącym maksymalnie nawet 135°. W granicach przełomu Dunajec toczy swe wody wąskim korytem wijącym się wśród stromych, niemal pionowych skał, które nieraz mają po kilkaset metrów wysokości. Wapienne skały rozciągają się nie tylko wzdłuż obydwu brzegów rzeki, nadając przełomowi niepowtarzalnego charakteru, ale pojawiają się również w samym korycie rzecznym. Wystające z wody wychodnie skalne podnoszą poziom adrenaliny turystom, którzy odwiedzając Pieniny decydują się na spływ po Dunajcu kajakami lub drewnianymi tratwami, kierowanymi przez miejscowych flisaków wyłącznie za pomocą długich tyczek.

W Małych Pieninach lasy przeplatają się z łąkami, na których górale wypasają stada owiec (fot. S. Bielak)

Puszcza karpacka oraz pienińskie łąki

Do końca XII w. Pieniny nie były zamieszkane przez ludzi, a cały ten obszar porastała puszcza karpacka. Chociaż obecnie duże połacie terenu zajęte są przez łąki i pastwiska wciąż największą powierzchnię pokrywają lasy. W Pieninach występuje kilka typów lasu, jednak najbardziej rozpowszechniona jest buczyna karpacka, w której dominuje buk zwyczajny oraz jodła pospolita. Pewną ciekawostką są skupiska reliktowej sosny zwyczajnej, które występują m.in. na szczytach Sokolicy oraz Czertezika. Powykręcane przez wiatr, niskie sosenki rosną tu od czasów ostatniej epoki lodowcowej, a najstarsze okazy mają ponad 500 lat. Pozostałością po dawnej gospodarce pasterskiej są górskie łąki, na których do dzisiaj tu i ówdzie szczawniccy górale wypasają owce. Dzięki dobremu nasłonecznieniu oraz stosunkowo żyznym glebom pienińskie łąki mają niezwykle urozmaicony skład gatunkowy. Na jednym metrze kwadratowym występuje od 30 do 40 gatunków roślin kwiatowych, bardzo często rzadkich i chronionych, z których część to gatunki endemiczne, a więc niespotykane nigdzie indziej na świecie. Pienińskie łąki słyną również z ogromnej ilości zamieszkujących je owadów, a zwłaszcza dziennych motyli.