Wolińskie klify tworzą chyba jeden z najpiękniejszych fragmentów polskiego wybrzeża Bałtyku (fot. S.Bielak)

Wyspa Wolin – perła zachodniego Pomorza

Wśród wielu wysp leżących w granicach Polski największą (265 km² powierzchni) i najbardziej znaną jest wyspa Wolin, która znajduje się na Pomorzu Zachodnim. Bez wątpienia jest to jedno z najbardziej zróżnicowanych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym miejsc w naszym kraju. Znajdziemy tu bowiem klifowe wybrzeże Bałtyku, piaszczyste plaże i wydmy, łąki, lasy, jeziora polodowcowe oraz deltę Świny z archipelagiem bagnistych wysepek. Ponad 40% powierzchni wyspy zajmuje Woliński Park Narodowy, który powstał w latach 60. XX w. jako pierwszy w Polsce park morski. W krajobrazie północnej części Wolina dominuje wybrzeże Bałtyku, a zwłaszcza te jego fragmenty, wzdłuż których rozciągają się urwiste klify. Najwyższe z nich mają ponad 90 m wysokości i na skutek podmywania przez morskie fale każdego roku przesuwają się 80 cm w głąb lądu. Podobne klify występują również na południu wyspy, wzdłuż wybrzeża Zalewu Szczecińskiego. Poniżej urwisk rozciągają się półdzikie plaże, w sąsiedztwie których pojawiają się wydmy. W granicach Wolińskiego Parku Narodowego występują przyrodniczo cenne wydmy białe i szare, które porastają psammofity, czyli rośliny rosnące na podłożu piaszczystym, np. mikołajek nadmorski, wydmuchrzyca piaskowa i piaskownica zwyczajna.

Delta Świny to archipelag czterdziestu czterech wysp otoczonych wodami Z. Szczecińskiego (fot. S. Bielak)

Ptasi raj nad deltą Świny i wolińskimi jeziorami

Wzdłuż zachodniego brzegu wyspy Wolin płynie Świna, która w strefie ujścia do Bałtyku tworzy wsteczną deltę. Formalnie rzecz biorąc Świna jest cieśniną łączącą Bałtyk z Zalewem Szczecińskim, ale ze względu na swój charakter często traktowana jest również jako rzeka (jedna z dwóch odnóg Odry). Po obu stronach koryta rzecznego znajduje się kilkadziesiąt podmokłych wysepek, porośniętych szuwarami i poprzecinanych sztucznymi kanałami lub naturalnymi odnogami, które łączą Świnę z jeziorem Wicko Wielkie. Delta to obszar mieszania się słodkich wód Odry uchodzących do Zalewu Szczecińskiego oraz słonych wód morskich, pchanych w głąb lądu przez silne północne wiatry wywołujące okresowe spiętrzenia w Zatoce Pomorskiej. Z powodu cofki w delcie występują solniska, czyli łąki i szuwary, na których rosną rośliny słonolubne (halofity). Delta Świny to ostoja ptaków wodno-błotnych, dla których bagniste wysepki i płytkie rozlewiska stanowią wręcz idealne miejsce do gniazdowania lub odpoczynku w czasie migracji. W północno-wschodnim krańcu wyspy znajduje się kilkanaście jezior polodowcowych, które tworzą niewielkie Pojezierze Wolińskie. Najcenniejsze pod względem przyrodniczym i jednocześnie najbardziej malownicze spośród nich znalazły się w granicach parku narodowego. Są to jeziora: Czajcze, Domysłowskie, Rabiąż i Warnowo, których łączna powierzchnia wynosi ok. 150 ha.

Brama skansenu odtworzeniowego „Centrum Słowian i Wikingów” na wyspie Ostrów (fot. Sebastian R. Bielak)

Burzliwe dzieje wyspy i jej mieszkańców

Wolin to nie tylko piękna przyroda, ale również bogata historia pełna ciekawych epizodów. Od VII do XII w. istniał na wyspie gród (Wineta) słowiańskich Wolinian, który w okresie rozkwitu zamieszkiwało 8-12 tysięcy osób, co czyniło go jednym z największych miast ówczesnej Europy. Jego integralną częścią był port, zamykany na noc żelaznymi wrotami, w którym mieściło się 300 statków. Miasto upadło w XII w., na skutek najazdów Wikingów. Liczne zabytki i pamiątki, znajdujące się na wyspie Wolin, dotyczą drugiej połowy XIX w. oraz pierwszej połowy XX w. W pobliżu ujścia Świny do Bałtyku znajduje się Fort Gerharda, który jest jednym z czterech fortów dawnej Twierdzy Świnoujście. Jego zadaniem była obrona dostępu do portu i Zalewu Szczecińskiego, dzisiaj jest to jeden z najlepiej zachowanych XIX-wiecznych pruskich fortów nadbrzeżnych w Europie. Niedaleko połączenia Kanału Piastowskiego ze Świną znajduje się dawna przystań należąca do marynarki wojennej III Rzeszy (Kriegsmarine). Od 1942 r. cumowały tu głównie okręty podwodne, m.in. U-booty typu XXI – najnowocześniejsze okręty podwodne II wojny światowej. W Zalesiu znajduje się dawny poligon doświadczalny broni V-3, w którym niemieccy naukowcy testowali działo wielokomorowe, za pomocą którego planowano ostrzeliwać Londyn.