Panorama właściwych Gór Stołowych widoczna ze szczytu Szczelińca Wielkiego (fot. S. R. Bielak)

Góry Stołowe – geologiczny unikat Polski

Góry Stołowe to pasmo górskie należące do Sudetów Środkowych, które rozciąga się na pograniczu Polski i Czech – od Kotliny Krzeszowskiej aż do Polanicy-Zdrój. Cały łańcuch górski ma 45 km długości oraz kilkanaście kilometrów szerokości, przy czym w jego skład wchodzą: Zawory, Skały Adrszpasko-Cieplickie, Brumowskie Ściany oraz Góry Stołowe Właściwe. Po polskiej stronie najbardziej znanym fragmentem są Góry Stołowe Właściwe, które w całości objęte są szczególną ochroną w postaci parku narodowego (ponad 63 km² powierzchni). To właśnie tutaj znajduje się najwyższa część całego pasma górskiego, ponad którą góruje Szczeliniec Wielki wznoszący się 919 m n.p.m. Z kolei najbardziej urokliwe fragmenty czeskich Gór Stołowych to Brumowskie Ściany i Skały Adrszpasko-Cieplickie, położone na północ od Kudowy. Góry Stołowe to jedyne pasmo górskie w Polsce oraz jedno z niewielu w Europie o budowie płytowej, w której poszczególne warstwy skał zalegają płasko jedna na drugiej. Tworzą je margle oraz piaskowce ciosowe, których nazwa pochodzi od obecnych w nich, licznych pionowych spękań. Na skutek erozji spękania cały czas poszerzają się i zamieniają w szczeliny ostatecznie powodując, że potężne masywy skalne rozpadają się na coraz mniejsze bloki. Poukładane naprzemiennie piaskowce i margle tworzą kilkupiętrową strukturę, w której górny poziom skał jest silnie popękany i zwietrzały, a na jego powierzchni występują wypłaszczenia terenu. To właśnie te płaskie jak stół zrównania stały się źródłem nazwy dla całego pasma górskiego.

Długi Pasaż to jeden z najciekawszych fragmentów skalnego labiryntu Błędne Skały (fot. S. R. Bielak)

Tajemniczy świat Skalnych Miast

Dużą atrakcją turystyczną Gór Stołowych, związaną z ich nietypową budową geologiczną, są tzw. Skalne Miasta. Są to rozległe skupiska skał, w których pomiędzy wysokimi na kilkanaście lub kilkadziesiąt metrów blokami piaskowców występuje tak duże zagęszczenie szczelin, wąskich przejść i zaułków, że przypominają one prawdziwe labirynty. Skalne miasta występują zarówno po polskiej, jak również po czeskiej stronie Gór Stołowych, a najbardziej znane z nich to Błędne Skały znajdujące się w okolicach Skalniaka, skalny labirynt na szczycie Szczelińca Wielkiego oraz Skalní Město położone w paśmie Skał Adrszpasko-Cieplickich. Błędne Skały, objęte szczególną ochroną w postaci rezerwatu przyrody, zajmują ponad 20 ha powierzchni i jeszcze kilka wieków temu były pilnie strzeżonym punktem celnym pomiędzy hrabstwem kłodzkim i królestwem Czech. W Górach Stołowych występują jeszcze inne formy rzeźby skalnej, które są efektem trwającej do dziś erozji. Są to pojedyncze skałki o fantazyjnych kształtach grzybów, iglic i bram, których największe skupiska po polskiej stronie znajdują się w północno-wschodniej oraz południowej części Parku Narodowego Gór Stołowych. O dużej wartości przyrodniczej tej części Sudetów najlepiej świadczy to, że oprócz parku narodowego znajduje się tutaj obszar Natura 2000 oraz kilkadziesiąt rezerwatów przyrody, które chronią krajobrazy, a także florę i faunę po obydwu stronach polsko-czeskiej granicy.

Park uzdrowiskowy w Dusznikach-Zdroju, na drugim planie sanatorium Jan Kazimierz (fot. S. R. Bielak)

Turyści i kuracjusze w Górach Stołowych

Malownicze krajobrazy i nietypowe formacje skalne występujące w Górach Stołowych od dawna przyciągały uwagę ludzi, dzięki czemu już na przełomie XVII i XVIII w. zaczęła rozwijać się na tych terenach turystyka. Impulsem do intensywnego rozkwitu tutejszych miejscowości stało się odkrycie u podnóży gór źródeł wód mineralnych, których lecznicze właściwości pozwoliły na przeobrażenie się niektórych miasteczek w oficjalne uzdrowiska. Chociaż w dzisiejszych czasach wykorzystanie wód leczniczych nie odgrywa już takiej roli jak kilka wieków temu to jednak turystyka w Górach Stołowych ma się świetnie, czego najlepszym dowodem jest to, że region ten odwiedza rocznie ok. 400 000 osób. Większość turystów przyjeżdżających w góry zwiedza również tutejsze uzdrowiska, z których najpopularniejsze to Kudowa, Duszniki oraz Polanica. W każdej z tych miejscowości znajdują się zadbane i rozległe parki, zabytkowe pijalnie oraz liczne ujęcia wód mineralnych, np. „Jan Kazimierz”, „Pieniawa Chopina”, „Śniadecki” i „Wielka Pieniawa”. Stołowogórskie wody mineralne to głównie szczawy wodorowęglanowo-wapniowe, które zawierają wiele rzadkich pierwiastków, m.in. lit, beryl, mangan i nikiel.