Polodowcowy Kocioł Małego Stawu z widoczną w tle Śnieżką (1602 m n.p.m.), (fot. Sebastian R. Bielak)

Karkonosze – mityczna kraina Ducha Gór

Karkonosze to najwyższe pasmo górskie Sudetów oraz jeden z najciekawszych pod względem przyrodniczym i kulturowym fragmentów Dolnego Śląska. Znajduje się tu kilkanaście rezerwatów przyrody oraz dwa parki narodowe, które chronią florę i faunę zarówno po polskiej, jak również po czeskiej stronie gór. Karkonosze figurują na liście międzynarodowych Rezerwatów Biosfery UNESCO z powierzchnią wynoszącą ponad 600 km². Najwyższym szczytem tego łańcucha górskiego jest Śnieżka, której wysokość wynosi 1602 m n.p.m. W Karkonoszach znajdują się liczne pozostałości po ostatniej epoce lodowcowej, w tym m.in. polodowcowe jeziora górskie, zwane stawami karkonoskimi. Należą do nich Śnieżne Stawki oraz Wielki i Mały Staw, które znajdują się we wschodniej części gór. Jeziora te powstały w kotłach lokalnych lodowców górskich, które stopniały tysiące lat temu na skutek ocieplenia się klimatu. Dzięki temu, że lodowce otoczone były morenami powstała z nich woda nie spłynęła w dół zboczy, lecz została na miejscu tworząc malownicze jeziorka. Spośród karkonoskich stawów największy jest Wielki Staw, którego powierzchnia wynosi ponad 8 ha, natomiast maksymalna głębokość prawie 25 m.

Świerczyna sudecka to naturalny las iglasty rosnący w górnych partiach Karkonoszy (fot. S. R. Bielak)

Karkonoskie lasy i arktyczna tundra

Znaczną część Karkonoszy zajmują lasy, wśród których wyróżnia się kilka pięter roślinności. U podnóży gór występują przekształcone przez ludzi lasy mieszane z fragmentami naturalnych grądów i nadrzecznej olszyny górskiej. Nieco wyżej spotykamy bory jodłowo-świerkowe, które na skutek wielowiekowej działalności człowieka zastąpiły naturalną dla tej części Karkonoszy buczynę górską oraz buczynę sudecką. Powyżej wysokości 1000 m n.p.m. występuje świerczyna sudecka, w której dominuje świerk pospolity z niewielką domieszką klonu jaworu i jarzębiny. Najwyższe partie lasów w Karkonoszach tworzą zarośla kosodrzewiny, która występuje do wysokości 1450 m n.p.m. Powyżej górnej granicy lasu występuje arktyczna tundra, która charakteryzuje się skalistą rzeźbą terenu, surowym klimatem oraz specyficzną roślinnością. Tworzą ją głównie trawy, ziołorośla i drobne rośliny kwiatowe, które na drodze ewolucji przystosowały się do życia w trudnych warunkach siedliskowych. Ciekawym elementem grzbietowej partii Karkonoszy są również torfowiska, które po polskiej stronie zajmują 85 ha powierzchni. Karkonoskie torfowiska wysokie i stokowe to jedne z największych górskich obszarów mokradłowych w środkowej Europie, przy czym najbardziej rozległe z nich występują na Równi pod Śnieżką.

Skałki to charakterystyczny element karkonoskich krajobrazów, na zdjęciu „Słonecznik” (fot. S. Bielak)

Skałki, gołoborza oraz kopalnie minerałów

Jednym z charakterystycznych elementów tutejszych krajobrazów są skałki i gołoborza, które powstały na skutek wietrzenia granitu. Miliony lat temu w Karkonoszach panował gorący i wilgotny klimat, w którym woda penetrowała skały, natomiast wysoka temperatura sprzyjała reakcjom chemicznym rozkładającym zawarte w nich minerały. Gdy w pewnym momencie, na skutek ruchów górotwórczych, ta część Sudetów podniosła się do góry warstwa spękanego granitu, czyli tzw. zwietrzelina, po prostu odpadła od skał. Dzięki złożonej budowie geologicznej Karkonosze obfitują w różnorodne minerały, cenne kruszce i kamienie szlachetne. Pierwszymi badaczami tych terenów byli Walończycy, którzy już w XII w. szukali w górach złota. Od tamtej pory Karkonosze odsłaniały kolejne swoje bogactwa, najpierw były to rudy żelaza a potem kwarc, z którego wytapiano szkło. Kunszt tutejszych hutników można podziwiać również dzisiaj w takich miejscach jak Huta Szkła Kryształowego „Julia” w Piechowicach czy też Leśna Huta w Szklarskiej Porębie. Wraz z wydobyciem minerałów sukcesywnie rozwijał się na tych terenach przemysł górniczy, po którym zostały liczne ślady i pamiątki, m.in. sztolnie po kopalniach pirytu w okolicach Szklarskiej Poręby, nieczynna kopalnia uranu w Kowarach Górnych oraz dawna kopalnia minerałów w miasteczku Harrachov.